W świetle aktualnie obowiązujących aktów prawnych dotyczących obowiązku szkolnego decyzja o posłaniu dziecka do szkoły podstawowej w wieku sześciu lub siedmiu lat należy do rodziców. To niezwykle ważna decyzja, gdyż może wpłynąć na całą karierę szkolną dziecka. W sytuacji, gdy rodzice nie mają pewności czy dziecko jest wystarczająco dojrzałe do podjęcia obowiązku szkolnego, mogą zasięgnąć porady nauczyciela, który zna dziecko i może obserwować go w różnych sytuacjach w przedszkolu. Mogą również zwrócić się do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w celu przeprowadzenia badania pozwalającego określić poziom dojrzałości szkolnej dziecka w poszczególnych sferach rozwojowych.
Decydując o posłaniu dziecka do klasy I każdy rodzic powinien wiedzieć, na czym polega dojrzałość szkolna. Gotowość do nauki nie jest czymś, co dziecko osiąga automatycznie w pewnym wieku (np. po ukończeniu 6 lub 7 lat). Decyduje o niej wiele czynników – nie tylko wrodzone możliwości dziecka, ale także to, jakie doświadczenie zdobyło do tej pory dzięki pomocy dorosłych. Podjęcie przez dziecko obowiązku szkolnego wiąże się z początkiem nowego, bardzo ważnego etapu w jego życiu. Przechodząc z wieku przedszkolnego w wiek wczesnoszkolny ulega zmianie podstawowa forma działalności dziecka. Dotąd była to głównie zabawa, a teraz będzie nauka. Osiągnięcia w nauce staną się podstawowym kryterium oceny dziecka. Jednak, aby mogło ono sprostać wymaganiom szkolnym i w pełni rozwijać swój potencjał musi osiągnąć dojrzałość szkolną.
Dojrzałość szkolna to osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, który umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych w klasie I. Im pełniejsza jest ta dojrzałość, tym większa będzie szansa powodzenia dziecka w nauce.
Dojrzałość fizyczna uwarunkowana jest prawidłowym rozwojem ruchowym dziecka wynikającym z prawidłowego rozwoju fizycznego (odpowiednia sprawność narządów wewnętrznych, układu nerwowego, narządów zmysłów). Dojrzałość w tym zakresie to także sprawność ruchowa i grafomotoryczna, prawidłowa budowa narządu artykulacyjnego. Długotrwałe choroby, defekty fizyczne i inne dolegliwości organizmu utrudniają pracę szkolną dziecka. Dziecko szkolne dysponować musi odpowiednim zasobem sił fizycznych i odpornością na zmęczenie. Wielogodzinne siedzenie w ławce, noszenie ciężkiego tornistra szkolnego i wykonywanie różnych zadań umysłowych jest trudne nawet dla dziecka zdrowego, silnego i sprawnego. Ważne jest, by zapewnić dziecku odpowiednią ilość ruchu, warto zachęcać je do podejmowania różnych typów aktywności fizycznej: zabaw ruchowych, uprawiania sportu, tańca czy gimnastyki.
Dojrzałość intelektualna to prawidłowy rozwój umysłowy (spostrzeganie, myślenie, mowa, uwaga, pamięć). Dojrzałość umysłowa dziecka przejawia się w zainteresowaniu nauką, zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu. Dziecko dojrzałe umysłowo potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas na tej samej czynności, potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy czytanej bajki. Jego mowa jest poprawna pod względem artykulacyjnym, a słownictwo na tyle bogate, że bez problemu potrafi porozumiewać się z innym. Potrafi słuchać ze zrozumieniem, wypowiada się swobodnie, jasno formułuje wnioski, uogólnia, słucha i rozumie polecenia, koncentruje się na omawianych tematach, przekazuje swoje myśli w sposób zrozumiały i logiczny, potrafi wyciągać wnioski i oceniać, łatwo przyswaja i utrwala nowe pojęcia, wykorzystuje posiadaną wiedzę w praktyce. Dziecko dojrzałe do szkoły potrafi doprowadzić rozpoczętą pracę do końca, bo ciekawi go wynik jego działań. O poziomie umysłowym dziecka mogą świadczyć jego rysunki, które są bogate w treść, kolory, zawierają dużo szczegółów, są prawidłowo rozmieszczone na kartce. Przy odwzorowywaniu zachowany jest właściwy kierunek, od lewej do prawej krawędzi kartki i z góry na dół. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, bierze się pod uwagę również poziom rozwoju percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej, oraz analizy i syntezy słuchowej. Te funkcje w dużej mierze decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania.
Dojrzałość emocjonalna to zdolność do przeżywania bogatego i zróżnicowanego świata uczuć, to odpowiednia do wieku umiejętność panowania nad swoimi emocjami i kontrolowania ich. Dziecko dojrzałe emocjonalnie bez trudu rozstaje się z matką na czas pobytu w szkole, kontroluje swoje emocje (lęk, złość), nie uzewnętrznia ich w sposób gwałtowny, adekwatnie do sytuacji okazuje uczucia, przeżywa emocje takie jak: duma, radość, zaciekawienie, potrafi współodczuwać przeżycia innych dzieci, odczuwa więź ze swoją grupą, z klasą, z nauczycielem. Przeżywa różne radości i smutki związane z życiem klasy. Dziecko dojrzałe emocjonalnie prawidłowo reaguje na pozytywne bądź negatywne uwagi dotyczące zachowania i postępów w nauce, nie załamuje się z byle powodów, prawidłowo reaguje na niepowodzenia, wierzy w swoje umiejętności, jest pewne siebie. Dziecko niedojrzałe emocjonalnie jest wybuchowe, drażliwe, agresywne, złości się lub płacze z błahego powodu, często popada w konflikty z kolegami. Może też być zahamowane, zalęknione, niepewne, napięte, nadwrażliwe, płaczliwe. Taki typ dziecka boi się głośniejszych uwag nauczyciela nawet, gdy nie dotyczą jego samego.
Dojrzałość społeczna to umiejętność podporządkowania się normom i zasadom obowiązującym w grupie, respektowanie zasad, umiejętność współdziałania. Dziecko dojrzałe społecznie jest wytrwałe w działaniu, stara się pokonać ewentualne trudności, doprowadza rozpoczęte zadania do końca, chce i umie współdziałać w grupie rówieśniczej oraz z nauczycielem, podporządkowuje się regułom i zasadom zabawy, potrafi czekać na swoją kolej, potrafi zachować się adekwatnie do sytuacji (dostosowuje swoje reakcje do określonej sytuacji), wykazuje zainteresowanie nauką, jest samodzielne i zaradne w podstawowych sprawach codziennych, łatwo przystosowuje się do nowego środowiska, jest wrażliwe na potrzeby innych, obowiązkowe, wytrwałe, sumienne w powierzanych zadaniach. Dziecko dojrzałe rozumie proste sytuacje społeczne, wie co jest dobre, a co złe (np. że nie wolno krzywdzić innych, niszczyć cudzej własności, przywłaszczać sobie znalezionych rzeczy), doświadcza poczucia przynależności do grupy, potrafi bronić swojego stanowiska, akceptuje, że osoba dorosła nie zawsze jest do jego dyspozycji.
Dojrzałość szkolna dziecka jest związana i ściśle uzależniona od jego indywidualnego rozwoju. Bardzo ważne jest, by aktywnie i mądrze spędzać czas ze swoim dzieckiem, rozbudzać jego ciekawość otaczającym światem, pozwalać na samodzielne doświadczenia, wspierać, motywować, zapewniać o swojej miłości, jednocześnie dając swobodę działania i nabywania różnorodnych doświadczeń. Warto również pamiętać, że podstawową formą aktywności dzieci w tym wieku jest zabawa. Znacznie więcej pożytku przyniesie nauka w trakcie zabawy niż tłumaczenie, czy nawet wielokrotne powtarzanie komunikatów słownych. Nie wszystkie dzieci osiągają dojrzałość szkolną w tym samym tempie, i nie zawsze wtedy, kiedy myślimy już o edukacji szkolnej dziecka.
WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW, KTÓRZY CHCĄ POMÓC DZIECKU W OSIĄGNIĘCIU DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ
- Zadbanie o wyrobienie w dziecku samodzielności (czynności samoobsługowe tj. mycie, ubieranie, dbałość o zabawki). Wyręczanie dziecka powinno następować wyłącznie w sytuacjach przekraczających jego możliwości. Zbyt częste wyręczanie prowadzi do wytworzenia poczucia bezradności w sytuacjach wymagających samodzielności i oczekiwanie ciągłej pomocy ze strony innych.
- Kształtowanie wytrwałości i systematyczności – należy przydzielać dziecku nawet drobne obowiązki, zwracać uwagę, by doprowadzało do końca rozpoczęte czynności i zadania, nagradzać przejawy aktywności dziecka i jego starania.
- Uczenie prawidłowej wymowy – w kontakcie słownym z dzieckiem nie należy stosować błędnego wymawiania słów, nie naśladować mowy dziecięcej, nie używać "spieszczeń" i zdrobnień. Jeśli u dziecka występuje nieprawidłowa wymowa wskazana jest konsultacja z logopedą i prowadzenie ćwiczeń z dzieckiem w oparciu o zalecenia specjalisty.
- Rozwijanie sprawności manualnej ręki – od najmłodszych lat należy zachęcać dziecko do rysowania, zwracać uwagę na kształtowanie właściwych nawyków ruchowych (uchwyt narzędzia rysującego, prawidłowy kierunek ruchu). Aby usprawniać rękę należy dziecku zapewnić wiele możliwości jej doskonalenia – zabawy konstrukcyjno-manipulacyjne, malowanie, wycinanie, wydzieranie, lepienie z różnych materiałów.
- Wzbogacanie wiedzy o świecie, rozwijanie spostrzegawczości i zdolności myślenia.
- Wyrabianie umiejętności słuchania, doskonalenie koncentracji uwagi poprzez rozwijanie zainteresowania książką – literatura dziecięca ma duży wpływ na rozwijanie mowy, myślenia i wyobraźni dziecka oraz wzbogacanie jego wiedzy.
- Rozbudzanie motywacji do uczenia się – nie należy zmuszać dziecka do ćwiczeń, krytykować czy ośmieszać, ale nagradzać i zachęcać do aktywności poprzez zapewnienie ciekawych, atrakcyjnych materiałów pomocniczych do nauki czytania, pisania i liczenia oraz stwarzanie sytuacji pozwalających dziecku na gromadzenie pozytywnych doświadczeń związanych z nauką.
Literatura:
Wilgocka-Okoń B., Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Wyd. "Żak", Warszawa, 2003.
Brejnak W., Czy Twój przedszkolak dojrzał do nauki?, PZWL, Warszawa, 2006.
Opracowała:
mgr Jolanta Wojdyła
psycholog PP-P Nr 1 w Krośnie
